A LITERATURA MEDIEVAL

GUIÓN Primeiros textos… Correntes:  Cantares populares de tradición oral  Lirismo trobadoresco Período: Séculos XII-XV Cancioneiros e pergamiños Axentes:  Xograres: humildes; intér- pretes, (compositores)  Menestreis: músicos  Soldadeiras: bailarinas e ximnastas.  Trobadores: nobres, compositores.  Segreis: infanzóns, profesionais. Xéneros: Lírica profana:  Lírica amorosa: Cantigas de amor Cantigas de amigo  Lírica satírica: Cantigas de escarnio Cantigas de maldicicir Lírica relixiosa:  Cantigas de Santa María Xéneros menores:  Pastorelas  Tenzóns

PRIMEIROS TEXTOS… PRIMEIROS TEXTOS EN LINGUAS ROMANCES: 1.Xuramentos de Estrasburgo. (Fr. e Al.) 1.Glosas (Navarro-aragonés) -Emilianenses (A Rioxa) -Silenses (Burgos) 1.Carxas. (Mozárabe) 1.Cantigas trobadorescas (Gal. Med. ou Gal-Port.) (1º movemento poético culto que existiu en Europa) (LÍRICA PRIMITIVA e LIRISMO OCCITANO) s. IX s.X - XI s. XII

Os primeiros textos galego-portugueses conservados son a cantiga de escarnio “Ora faz ost o senhor de Navarra” (1196), a cantiga de amor coñecida como Cantiga da Guarvaia ou da Ribeirinha (1198), a cantiga de amigo coñecida como Cantiga da Guarda (1198) PRIMEIROS TEXTOS… Joam Soares de Paiva No mundo non me sei parelha, Mentre me for como me vai, Cá já moiro por vós, e - ai! Mia senhor branca e vermelha. Queredes que vos retraia Quando vos eu vi em saia! Mau dia me levantei, Que vos enton non vi fea! E, mia senhor, desd'aquel'di, ai! Me foi a mi mui mal, E vós, filha de don Paai Moniz, e bem vos semelha D'haver eu por vós guarvaia, Pois eu, mia senhor, d'alfaia Nunca de vós houve nem hei Valia d'ua correa. Pai Soares de Taveirós Ai eu coitada! Como vivo en gran cuidado Por meu amigo Que ei alongado! Muito me tarda O meu amigo na Guarda! Ai eu coitada! Como vivo en gran desejo Por meu amigo Que tarda e non vejo! Muito me tarda O meu amigo na Guarda! Atribuída a Sancho I

CORRENTES (ORIXES) NO S. XI, A TRAVÉS DOS PEREGRINOS DO CAMIÑO DE SANTIAGO, CHEGOU DENDE PROVENZA, NA ACTUAL OCCITANIA, A MODA DE POETIZAR SOBRE O AMOR CORTÉS. LÍRICA PRIMITIVA tradición oral 1.Contos da tradición oral popular. 2.“Cantos e danzas dos gallaeci 2.“Cantos e danzas dos gallaeci”, recollidos polos Clásicos latinos, arredor do costume do pobo galego de cantar nos MAIOS, nas VODAS e nos FUNERAIS. 1.Himno de Arxirio 1.Himno de Arxirio, composición antiga semellante a unha cantiga de amigo. 1.Xograr Palla 1.Xograr Palla. Xograr de orixe compostelá que actuaba na corte de Afonso VII.

ETAPAS (PERÍODOS) s. XIII Período Afonsino s. XIV Período Dionisíaco s. XV Reis Católicos

AS CANTIGAS DE SANTA MARÍA GÁRDANSE NO ESCORIAL. Pergameu do códice da Biblioteca Nacional de Lisboa CANCIONEIROS E PERGAMIÑOS As cantigas atópanse en PERGAMIÑOS compilados en CÓDICES. 1. CANCIONEIRO DA AJUDA 2. CANCIONEIRO DA VATICANA 3. CANCIONEIRO DA BIBLIOTECA NACIONAL DE LISBOA 1. PERGAMIÑO VINDEL 2. PERGAMIÑO SHARRER *CANCIONEIRO DE BAENA (escola galego-castelá) *CANCIONEIRO DE GARCIA DE RESENDE (1516) (escola portuguesa-castelá)

CANTIGAS (textos para ser interpretados)

Cantiga de Amor  A temática. O amor cortés  Os recursos formais Cantiga de Amigo  A temática  Os recursos formais  Tipos Cantiga de Escarnio e Maldizer  A temática  Diferenzas entre “escarnio” e “maldizer” Cantigas de Santa María  A temática  Tipos Xéneros menores:  Pastorelas  Prantos  Tenzóns. Prosa medieval

Cantigas (texto e anotación musical) de Martin Codax (Pergamiño Vindel) CANTIGAS DE AMIGO

Composicións postas en boca dunha muller namorada que lamenta a ausencia do seu amigo. Interlocutores: nai, amiga, natureza personificada. Ambientación naturalista. A temática CANTIGAS DE AMIGO

Bailadas: composicións que invitan ao baile e á ledicia de vivir. Mariñas ou barcarolas: composicións que se desenvolven ao pé do mar ou nas que o mar é o interlocutor. Romaría: composicións localizadas ou relacionadas cunha capela ou romaría. Albas ou alboradas: composicións que describen a desaparición dos namorados á alba. Tipos CANTIGAS DE AMIGO Bailemos nos ja todas tres, ai amigas, Ondas do mar de Vigo, se vistes meu amigo. Sediam´eu na ermida de San Simion E cercaronmi as ondas, que grandes son. Levad´amigo que dormides as manhanas frias; Todalas aves do mundo d´amor diziam. Leda mi and´eu.

Ondas do mar de Vigo Se vistes meu amigo E ai Deus se virá cedo Ondas do mar levado Se vistes meu amado E ai Deus se virá cedo Recursos formais Paralelismo 2 Paralelismo 1 Refrán CANTIGAS DE AMIGO

Ondas do mar de Vigo Se vistes meu amigo E ai Deus se virá cedo Ondas do mar levado Se vistes meu amado E ai Deus se virá cedo Se vistes meu amigo O por que eu sospiro E ai Deus se virá cedo Se vistes meu amado Por quen ei gran coidado? E ai Deus se virá cedo Recursos formais Leixaprén CANTIGAS DE AMIGO

Seríam’eu na ermida de San Simión e cercáronmi as ondas que grandes son. Eu atendendo meu amigo, eu atendendo meu amigo. Estando na ermida, ant´o altar e cercáronmi as ondas grandes do mar. Eu atendendo meu amigo, eu atendendo meu amigo. E cercáronmi as ondas que grandes son, nen ei i barqueiro nen remador. Eu atendendo meu amigo, eu atendendo meu amigo. E cercáronmi as undas do alto mar, non ei i barqueiro nen sei remar. Eu atendendo meu amigo, eu atendendo meu amigo. Non ei i barqueiro nen remador, morrerei eu, fremosa, no mar maior. Eu atendendo meu amigo, eu atendendo meu amigo. Nen ei i barqueiro nen sei remar e morrerei eu, fremosa, no alto mar. Eu atendendo meu amigo, eu atendendo meu amigo. Rima Macho (versos agudos) Rima Femia (vv. graves) Cobra de 2 palvras e refrán Talho con 6 cobras Refrán De 2 palavras AA BB AA,BB,AA, BB,AA,BB Cobras Alternas En laranxa aparecen sinaladas as Cobras Capdenals Palabra-rima, Dobre, Mordobre MEENDINHO

CANTIGAS DE AMOR

O amor cortés  Ambiente cortesán  Mesura  Recompensa final e goce amoroso  Senhor aristocrática  Trobador-vasalo Cançó O amor cortés Coita de amor Amor platónico Senhor  Dama nobre  Muller idealizada  Xove solteira  Trazos pouco definidos A temática CANTIGAS DE AMOR

Estrofas de catro ou sete versos  Tipos: Refrán: normalmente de catro versos e maior influencia da lírica medieval autóctona. Mestría: normalmente de sete versos e maior influencia da lírica provenzal. Fiinda: versos de finalización despois da última estrofa. Dobre: repetición dunha palabra en lugares simétricos da estrofa. Mordobre: repetición do mesmo lexema con diferentes morfemas. Recursos formais CANTIGAS DE AMOR

PERO DA PONTE dobre mordobre cantiga de refrán Se eu podesse desamar a quen me sempre desamou, e podess'algun mal buscar a quen sempre mal buscou! Assi me vingaria eu, se eu podesse coita dar a quen me sempre coita deu. Mais sol non posso eu enganar meu coraçon que me enganou, por quanto mi faz desejar a quen me nunca desejou. E por esto non dormio eu, porque non poss'eu coita dar a quen me sempre coita deu. Mais rog'a Deus que desampar a quen m'assi desamparou ou que podess'eu destorvar a quen me sempre destorvou. E logo dormiria eu se eu podesse coita dar a quen me sempre coita deu.

CANTIGAS DE AMOR Don Dinis de Portugal coblas de sete versos (regularidade estrófica) isometría (regularidade métrica) rima consonante (regularidade sonora) cantiga de mestría (influxo provenzal) Quer´eu en maneira de proençal fazer agora un cantar d´amor, e querrei muit´i loar mia senhor a que prez nen fremosura non fal nen bondade; e mais vos direi en: Tanto a fez Deus comprida de ben Que mais de todalas do mundo val. Ca mia senhor quiso Deus fazer tal, Quando a fez, que a fez sabedor De todo ben e de mui grand valor E, con tod´esto e mui comunal Ali u debe; er deulhi bon sen E desi non lhi fez pouco de ben Quando non quis que lh´outra foss´igual. Ca en mia senhor nunca Deus pos mal, Mas pos i prez e beldad e loor E falar mui ben e riir melhor Que outra molher; e desi é leal Muit´, e por esto non sei oi´eu quen Possa compridamente no seu ben Falar, ca non á, tralo seu ben, al.

CANTIGAS DE ESCARNIO E MALDIZER

Composicións de burla ou sátira. Documento de valor sociolóxico e lingüístico. Diversidade temática:  Carácter sexual  Carácter histórico  Sátira de vicios e costumes  Sátira de clases sociais e oficios. Temática Diferenzas entre “escarnio” e “maldizer” Diferenzas entre escarnio e maldizer:  Escarnio: crítica encuberta con palabras de dobre sentido.  Maldizer: crítica directa. CANTIGAS DE ESCARNIO E MALDIZER

María Peres, a noosa cruzada quando veo da terra d'Ultramar assí veo de pardón carregada que se non podía con ele emerger; mais fúrtanlho cada u vai maer e do pardón ja non lhi ficou nada. E o pardón é cousa mui preçada e que se devía muit'a guardar; mais ela non á maeta ferrada en que o guarde, nen a pod'aver, ca pois o cadead'en foi perder, sempr'a maeta andou descadeada.   Tal maeta como será guardada, pois rapazes albergan no logar, que non aja seer mui trastornada? Ca, o logar u eles an poder non á pardón que s'i possa asconder, assí saben trastornar a pousada. E outra cousa vos quero dizer: atal pardón ben se deverá perder ca muito foi cousa mal gaada. fiinda cantiga até a fiinda sátira de vicios e costumes de carácter sexual CANTIGAS DE ESCARNIO E MALDIZER Pero da Ponte

CANTIGAS DE Santa María Composicións feitas en loa á Virxe, son a mostra da vertente relixiosa desta lírica galego-portuguesa.

427 composicións en honra da Virxe. Compostos na corte de Afonso X. TemáticaTipos  Narrativas: narran un milagre atribuído á Virxe. Estrutura: Limiar: indica o milagre que se vai explicar + refrán Nó: Presentación do protagonista e do conflito Final: Gabanza á Virxe  Líricas: Intercaladas entre as cantigas narrativas. Son semellantes ás cantigas de amor. Miniatura das Cantigas de Afonso X, Aprécianse exércitos musulmáns e cristiáns. CANTIGAS DE Santa María

XÉNEROS MENORES Pastorela: cantigas nas que a protoganista é unha pastora que recibe os amores dun cabaleiro que a atopa fortuitamente. Pranto: composición na que o trobador se lamenta da perda dun ser querido. Tenzón: diálogo entre dous trobadores sobre temas burlescos ou amorosos.

PROSA MEDIEVAL Traducións de textos doutras linguas. Tres grupos:  Materia de Bretaña: Xosé de Arimatea Merlín A demanda do Santo Graal  Materia de Troia: Crónica Troiana Historia de Troia  Milagres de Santiago

textos actuais... Neotrovadorismo (I) Os espárragos son diuréticos E ti es o amor da miña vida E ti es o amor da miña vida Neotrovadorismo (II) (Cantiga de amigo, escarnio e maldicir) Antes eras un colega pero agora me cago en tu puta madre me cago en tu puta madre Contrabando de amigo (Fragmento) Sentada estou na illa de San Simón esperando, meu amigo, ai, (que volvas do Gran Sol e pola ponte de Rande (van e veñen sen parar moitos coches, meu amigo, (que non veñen do Gran Sol. Mentiches meu amigo, (mentiches meu amor mentira meu amigo, (ti non fuches ó Gran sol contrabando de tabaco e de drogas (de drogar amor de batea o que ti (me queres dar. Antón Reixa, viva galicia beibe (1994). Neotrovadorismo (IV) Ondas do mar de Vigo se vistes meu amigo: que marchei. Colectivo Ronseltz, Unicornio de cenorias que cabalgas os sábados (1994).

Actividades... Continúa a cantiga... Inventa unha cantiga cunha temática actual, partindo do seguinte verso inicial... Antes eras un colega... Busca información sobre o Neotrobadorismo. Ondas do mar de Vigo, Se vistes meu amigo. E, ai Deus, se verra cedo! Ondas do mar levado, Se vistes meu amado. E, ai Deus, se verra cedo!

Fontes… Material de elaboración propia. Imaxes tiradas da presentación de Román Landín aloxada no slideshare e de “google images” Román Landín Textos tirados da páxina web “son de poetas” Libro de apoio (Consorcio Editorial) Páxinas: e 59-61